Lehengên çavsor û piyon!
Min di çend nivîsên beriya vê bi serenava ‘Serdema dijîtal û wêje’ bal kiþandibû ser wêjeya polîtîk-bîrdozî û min raya xwe eþkere kiribû ku di serdema nû de wêje tevî mebestên armanc dike (polîtîka ne tê de, yan jî bi dûvikê siyasiyan berde) berê xwe bide rêyeke dîtir.
Helbet ew hizir belkî bes bo min hizreke û helbet hin nivîskarên me ji ber wisa dihizirin, baweriyê pê tînin û poetîkeya wan li ser wê xetê geþe dide dê di wê wêjeyê de hê serî li pênûsa xwe bigerînin; ji vê yekê re jî helbet divê rêz were girtin.
Çi ku ew wêjeya polîtîk serkeftî be jî ne serkeftî be jî lê li holê nêtêk dirust heye, ew jî nêta nivîskar e ku bi dilekî pak dixwaze tiþtekî li rihê neteweya xwe zêde bike, bo wê jî duqat rêzgirtinê heq dike.
Baþ e, ger ew wêje wê hebe nexwe em wekî xwendevan dikarin çawaniya wê, ger baþ be bipesînin ger ne serkeftî be rexne bikin.
Mebesta min bi vê nivîsê ne rexnekirina wê wêjeyê ne jî pesindana wê ye; berevajî ez ê daxwazekê li nivîskarên bi awayekî eþkere û diyar jiyan û tekoþîna lehengên polîtîk-siyasî ji naveroka metna xwe re dikin mijar bikim.
Bo ku di yên heta niha min xwendî de xalekê bala min kiþandiye, dixwazim balê bikþînim ser wê xalê, ku ew jî li gorî min rol û asta ku nivîskar ji lehengê xwe re diyar dike û wî-wê li wê astê dide rûniþtandin û dide axaftin e; divêm ew ast ne li gorî nirxê wan mêrxas û jinxasên çavsor e… (çavsor, ew peyva pêkhatî çendîn li herêma me wateya kesên þerê xirabiyê dixwazin di xwe de bihewîne jî lê ez wê bo kesên ji xwînê natirsin, dilpola û wêrek ên daketina qada tekoþînê û þer bikar tînim)
Dibêm dema nivîskar kesên siyasî, tekoþer an þervan bo wêjeyê digrin dest û wan dikin lehengê metna xwe çi dîalog û monologên wan çi kesên dagirkeran ên dikin muhatabê lehengên xwe ji asta ku dagirker ji me û ji lehengên me re diyar kirine ne berjortor e; ji cî û dîalogên klîþeyî derbas nabe!
Sedemên vê yekê hene, bi min yek asta hizirînê-tehayûlkirina nivîskêr e, yek oto-kontrol-sansûr e, ya din problema nivîskar a wêrekiyê ye; ew ast pir ji rêzê ye, li lehengên çavsor neheqiyek mezin e…
Mînak lehengê me ya di hucreyeke þkenceyê de ye, yan di nav dorpêçkirina çeperekê de ye, yan li welatekî dûr koçber e, yan piþtî salên koçberiyê wekî biyaniyekî vegeriyaye warê ciwanî, xeyal û þoreþgeriya xwe ya wextekê; di sahneyên axaftinên xwe bi xwe yî de (monolog) giþ êdî bûne klîþe ‘zaroketiya li gund an bajarîbûna derneg, salên xwendinê yên lîseyê yan zankoyê, evîna yekem û di dema evîna yekem de dest bi xebatên þoreþî kirine…’
Sahneyên dîalogan ‘lehengê me bi axaftineke êdî em giþ pê dizanin dê çi biaxife diaxife: ‘em aþtîxwez in, bo mafên xwe yên rewa têdikoþin, tu problemên me bi tirkan re tunê ne, we zimanê me qedexe kiriye, em dikarin problemên xwe bi rêya aþtî û demokrasiyê çareser bikin’. Qels e, ji rêzê ye, ne dîaloga kesekî/ê li pêþberî dagirker doza azadiyê û serxwebûnê dike ye.
Muhatabê lehengê me yê çavsor û dilpola jî her tim ya þkencekarek e, yan sîxûrek e, yanê piyonek e; axaftina piyon her ev e: hûn dixwazin welatê me parçe bikin, tu problemên welatiyên me tunê ne, ew giþ lîstikên hêzên dervayî ne hûn jî pê dixapin û hwd.’
Ew muhatabiya bi þkencekaran an bi sîxûran re, yanê ya bi piyonan re ast û polîtîkaya dagirker a hêjayî me dîtiye, (bi hêzên me yên siyasî re jî bes di wê astê de têkîliyan datînin)
Mixabin nivîskarê me jî bi honeka xwe lehengên me di wê astê de digre dest.
Sahneya dîalogan sansûrkirî ye, qels e, ne dîalogên tund ku dijmin bi hev re dikin e; çi ku leheng jî dizane, piyon jî dizane û nivîskar jî dizane rastiya meseleye ne ew dîalogên ji rêzê, qels, ne kûr û klîþeyî ne; lê nizam ji ber oto-kontrolê ye yan ji ber problema wêrekiyê ye, nivîskar bi leheng hemû rastiya dagirker deþîfre nake ne jî bi awayê deþifre bike piyon dide axaftin; lê hersê kes, leheng jî piyon jî û nivîskar jî bi meseleyê dizanin lê xwendevan ji ber newêrekî yan ji ber sansûra nivîskar bi kûrayî bi rastiya meseleyê nahese…
Û dawiya leheng wiha tê; cendekî wî-wê ya li binê pireyekê tê dîtin ku di paþiya stû de guleyek bera serî dane, yan di çeperê de lûleya çekê dide bin çengeya xwe guleya dawî bera xwe dide, yê koçber wekî þoreþkerekî têkçûyî piþtî ku dahûrandineke armanc, xeyal û þoreþgeriya xwe bi monologî dike (wekî dilê xwe bi xwe biþewite) di nav kolan û kûçeyeke li welêt an li Ewropayê de diçe winda dibe, dibe yekî/ê wekî ku qet nehatibe ser rûyê vî erdî…
Mixabin meriv mebest û sedema leheng a di wê rewþê de ye dihizire, dîalog jî monolog jî ne li gorî ji ber çi sedem û mebestê ew di wê rewþê de ye, bêhtir bêhna madûriyetê, dil pê þewitînê ji dîalog û monologan tê; wekî berdevkê netewekê naxife…
Heçî roman e, derbarê jiyana leheng de ji ber ku xwe dispêre daneyên dagirkeran û xizmên leheng (ne honeheke xweser e) ji wê jî bêhna oto-biyogrofiyê tê…
Balam dikare beravajî jî bibe; dixwazim lehengên xwe di rol û asteke payebilind de bi muhatabên di asta wî-wê de ne re rû bi rû bibînim, bixwînim ku lehengên me yê çavsor dikarin hem rûyê dagirker ê rastî nîþanî me bidin hem bi hiþ û xeyalê xwe yê zîrek û bedew serî li dagirker bigerînin û hem jî hêviyê û bixwe baweriyê bidin xwendevanê kurdî-kurmanciyê…
Çi ku armanca nivîskar jî jixwe ev e, bi rêya wan lehengan rihê netewbûnê û rizgariyê bide xwendevanên xwe…
Nexwe, lehengên me ne bi piyonan re bi serekerkanê dagirkeran re, bi serokwezîr û wezîrekî wan re, bi serokê sîxûrên wan re yan bi karsaz û burjûwaziyekî, bi hîndekar û hunermendekî wan re bikin muhatab û helbet bi dîalogeke ku rastiyê dagirkeriyê li ser çavê dagirker dixe ve!
Wekî xwendevanekî zarê xwe dibêjim, rol û asta lehengên çavsor a axaftinê, dîalogan divê xurt be, kûr be, rastiyê vebêje; nivîskar divê wan bi piyonan re neke muhatab û ji nirxê wan danexe.
Yanê lehengê nivîskar divê motîvasyona serkeftinê bide xwendevanê xwe, ne tenê bi gotina ‘bi mêranî’ li ber xwe da...
Lê serkeftin!...
Nivîskar dikare bêje, ma lehengên me di wê astê de li pêþberî xwe muhatab dîtine qey, an bêje ew piyon nûnertiya dagirkeran dikin, (em piyonan wekî nûnerê dagirkeran dibînin, lê dagirker di rastiyê de wan wekî ku nûnerê xwe nabînin, bes wekî kesên ku karên xwe yê qirêj pê dikin dibînin)
Em ê jî ji nivîskarê xwe re bêjin, gelo dema lehengê te þkence didît û li ber xwe dida tu li cem bûyî, qey dema lehengê te di çeperê de lûleya çekê dida eniya xwe û guleya dawî berdida serê xwe tu li wir bûyî?
Na, metn jixwe bi xeyalkirinê tê lêkirin, nexwe dikarî bi xeyal a berevajî jî binivîsî…
Belkî ew metn û lehengên ku nivîskar di honeka xwe de ‘serkeftin’ kiriye par bêhtir xizmetî rihê netewbûnê û rizgariyê bike, bêhtir hêvî û bixwe baweriyê bide yê dixwîne…
Lewma, ez divêm nivîskar çavsorên me danexe asta piyon lê ne, berevajî divê wan di asta yên textê dagirkeriyê hildiweþînin, serî li dijmin digerînin de bike xwedan rol û ast…