Di çîrok, bend û romanê de teknîkên vegêranê û mebestên wan
Roman û çîrok li dora qewam û rûdanan ava dibin û her du di nav deqên wêjeyî de têne hesabê. Ji ber vê yekê herdu jî xwedan teknîkên mînanî hev ên vegêranê ne. Bi kurtayî ev rêbaz alî me dike ka dê di romanê de, di çîrokê de û di paragrafê/bendê de þêwazên vegêranê, ka dê mijar bi çi awayî bê vegêran, bi uslûb û þêwazeke çawa ji xwendevanan re bê ragihandin. Niha em ê behsa biyavê teknîkên vegêranê bikin. Em ê teknîkên vegêrana di romanê de, di çîrokê de û di bendê de vebêjin…
Mirov dixwaze hestên xwe, ramanên xwe, hizir û xeyalên xwe ji kesên din re bibêje û bi wan re parve bike. Di vegêrana meriv de jî mebesteke mirov a diyar heye. Mirov nivîsîna xwe an jî vegêrana xwe li gorî vê mebestê araste dike û li gorî wê jî teþeyekê didê. Di romanê de, di çîrokê de û di bendê de, bi teknîkên vegêran re vegêr/bêjer dikeve navbera xwendevan û berhemê. Bi saya bêjer, xwendevan dibîne û hîn dibe. Þêwazên vegêranê di her warî de awayek ji awayê pêþkêþkirin an jî derbirînê ye. Em ê niha behsa teknîkên vegêranê di romanê de, di çîrokê de û di paragrafê de bikin…
ÞÊWAZÊN VEGÊRANÊ/VEGOTINÊ
Nivîskar di nivîsînên xwe de ji bo rûdanekê neqil bikin, ramanê li hiþê xwîneran biçînin û heyberên bercestekirî di zêhn û bîra xwendevanan de zindî bikin gelek rêbazan bi kar tînin, ev þêwazên ha çi di bendê de bin çi di çîrokê de bin ji vana re þêwazên vegotinê tê gotin.
Li gorî stîl û þêwaza vegotinê ku nivîskar di teksta xwe de hewl daye bi kar bîne em der barê teknîkên vegêranê de hizran dikin. Þêwazên vegotinê nîþanî xwendeyan dide ka hevok “bi çi awayî, çawa” hatiye vegêran. Di paragrafê de 4 celebên teknîkên vegotinê/vebêjiyê hene.
TEKNÎKÊN VEGOTINÊ ÇI Û ÇI NE?
AÞKERE KIRIN: Di teknîka aþkerekirinê de armanc ew e ku xwendevan bi meseleyê serwext bibe û bibe xwedî agahî. Di vê rêbaza vegêranê de aþkerekirin gelekî giring e, raman awayê vegotina paragrafê diyar dike. Ji bo ramanên der barê mijarê de bêne aþkerekirin dikevin nav hûrgilîyan û bi nimûneyan mijar zelaltir dibe.
NÎQAÞ KIRIN: Vegotina ser binameyê lec û gengeþê jî hinekî diþibe þêwaza aþkerekirinê. Tenê ferqeke wê heye ku di vê vegêranê de nivîskar ramana xwe dide der. Der barê mijarê de ramana xwe di tekstê de diparêze. Di vî warî de, hevokên pirse yên mîna; nexwe, ez dibêm qey, berevajiyê, mixabin ji bo gengeþê bi vegêranê re têne bikaranîn.
ÞAYESANDIN/XEMILANDIN: Bi vê þêwazê tu kesî, cihî, objeyekî bi taybetiyên xwe yên cihê cihê didî der. Bi þayesandinê peyv wisa tên raçandin heçku rismê wî tiþtî birengînin. Di þêwaza xemilandinê de çavdêrî gelekî giring e û peyvên raberkirinê têne bikaranîn. Li vê derê mabest ew e ku dîmenan di hiþê xwendevanan de zindî bikin.
VEHÊNAN: Ji bo vegotina qewimînan tê bikaranîn. Bi taybetî li ser wexteke destnîþankirî kesan di çarçoveyeke diyar de hildide dest. Di þêwaza vehênanê de rûdan li gorî rêza qewimînê têne arastekirinê û bi hev ve têne girêdan. Teknîka vehênanê ji ber girêdayî qewamê ye, tê de qalibên wekî; xwe rakêþa, bezî, vegerî ku peyvên bi bizav in têne bikaranîn.
ÞÊWAZÊN VEGOTINÊ DI ROMANÊ DA
Di romanan û çîrokan de teknîkên vegêranê bi vî rengî tên danîn;
• Teknîka Vegotinê
• Axaftina ji zik de
• Dahûrandina ji zik de
• Teknîka Nîþandanê
• Dîyalog/Xweþbêjî
• Robûna Hiþmendî
• Teknîka Taswîr/Xemilandinê
• Teknîka Kurtebirî
• Teknîka Lêvegerînê
• Teknîna montajê/Pahtinê
TEKNÎKA VEGÊRANÊ: Di teknîka vebêjiyê de xwendevan, rûdan û rewþê qasî ku ji devê vebêjer tê vegêran dizane. Di vê teknîkê de vebêj di navbera rûdan û xwendevanan de rêber e. Rê nîþan dide. Rewþ û qewama ku tê xwestin di berhemê de bête vegêran bi vê teknîka bi navê þêwaza vegotinê li ser milê vebêj e. Ew çi çiqas bibêje, ew e.
TEKNÎKA NÎÞANDANÊ: Çi heye çi tune ye di berhemê de hema rasterast tê pêþkêþkirin. Xwendevan hiþê xwe dide ser rûdanan û vebêj/gotinox bi duristayî xwe ji nava xwendevan û berhemê havî/averê dike.
TEKNÎKA AXAFTINA JI ZIK DE: Hest û ramanên karekterên di nav qewamê de ne yekser ji aliyê karekteran ve tê ragihandin. Hest û ramanên karekteran bi rêya axaftina ji zik de ji aliyê xwendevanan ve bi zelalî tên dîtin. Bi vê teknîkê vegotin ji devî tê kirin. Vebêj xwe dide keviyê û bi vî awayî karekter xwe bi xwe axaftina xwe dike.
TEKNÎKA DAHÛRANDINA JI ZIK DE: Bi vê þêwaza dahûrandina ji zik de hest û ramanên karekteran ji xwendevanan re tê vegêran. Hest û raman bi devê kesê sêyê yanî ji aliyê vebêj ve tên vegotin. Li ser binameyê bîr û boçûnê tevn tê danîn û cihana hundirîn a karekteran jî bi vî awayî ji xwendevanan re tê darîçavkirin. Nivîskar gelek caran vê teknîkê bi kar tînin û piranî bi vê teknîkê þayesandinên ruhî yên karekteran tên raberkirin.
ROBÛNA HIÞMENDÎ: Ev teknîka vegêranê hema bêje cureyek pestgotinê ye. Tu gotina xwe hey û hey dibêjî û vedipêjî. Hinek caran di navbera babetên ser behsê de tu têkilî tune ye. Cihana hundirîn a karekter bi tevayî ji xwendeyan re tê neqilkirin. Hest û ramanên li ber hiþê meriv bi awayekî bêserober û bi lez û bez pêþkêþî xwendeyan tê kirin. Heye ku hest û raman bi misêwa tim û daîm bên guhorîn. Bi vê teknîkê gelek caran rê û rêçikên gramer û rêziman tên pêpeskirin çimkî di vê teknîkê de çênabe raman bêne sansûrkirin.
TEKNÎKA DÎYALOGÊ: Di berhemên edebî de axaftina bi hev re a kesên mijara berhemê li xwe digire. Di vê teknîkê de têkilîdayîna navbera karekteran cî digire. Bi vî awayî þer û pevçinînan karekterên roman û çîrokan bi awayekî zelal ji aliyê xwendevanan ve tê dîtin.
TEKNÎKA KURTEBIRÎ: Teknîka kurtebirî di romanan û çîrokan de gelek tê bikaranîn. Di vê teknîkê de mijar berbelav nabe, babet nayêne dubarekirin, dubare kêm in û çîrok bi awayekî birêkûpêk bi pêþ dikeve.
TEKNÎKA TESWÎRKIRINÊ (ÞAYESANDIN): Rûdanên ku bi teswîrkirinê têne vegotin bingeheke qewî saxlem ji bo tekstê çêdikin. Karekterên babeta van kawdanan in ligel þûngehên xwe tên þayesandin û bi vî rengî wêneyek di hiþê xwendevanan de tê resmandin. Ne tenê rû û dilqê karekteran tê þayesandin her weha derûniya wan jî tê þayesandin. Her weha ev teknîk bi romatîzmê re bi pêþ ketiye.
TEKNÎKA LÊVEGERÎNÊ: Di çîrok û romanan de her çendî wek ku rûdan di dema niha de bê vegotin xuya bike jî bi þêwaza lêvegerînê zemên dibezînî û diçî dema borî. Ji bo agahiyên der barê rûdan, kes û þûnewaran de bi berfirehtir bêne ragihandin ev teknîk tê bikaranîn. Bi vî awayî tîþkê dide ser rastiyê.