Pir sal berê di nivîsekê de min xwendibû ku peyvek bi hemwetayî di gelek zimanan de hebe ya herî kurt ya orjînal e, yan jî kok e. We demê peyvên “bira” û “dan” min kifş kiribû. Kurdî “bira”, farisî “birader”, almanî “bruder”, îngilîzî “brader”…

Kurdî  “dan” (diran, didan), almanî “zahn”, fransî “dent”, îngilîzî “tooth” yekwetayî û yek-kokî ne. Peyvên herî kurt di kurdî de ne. Wê demê min zanîbû ku ev ziman hemû ji malbata zimanekî; Hind-Ewropayî ne. Bi vî avayî min xwe bi xwe kifş kiribû ku bira û dan peyvên herî kevn û kok-rehl in. Ev kifşa min ez kêfxweş kiribûm.

Çend sal berê rojekê min di rojnamêya Blick a almanî de nûçeyeke xwendibû ku sernivîsa wê nûçeyê “KOKA ZIMANÊ ALMANÎ LI TIRKIYÊ YE” bû. Gotina “LI TIRKIYÊ”  ne li gor dilê min bû, lê dîsa jî bi wê nûçeyê re ez bi heyecanê ketim û kêfxweş bûm. Li gor nûçeyê  li Newzelandê komeke zimanzan metodeke nû avakirine û ev metod jî bi “genetîka ziman” bi nav kirin e. Bi vê metodê koka zimanên Hind-Ewropî lêkolîne û kifşkirine ku koka zimanên Hind-Ewropî li Tirkiyeyê ye. Lê di vê nûçeyê de nehatibû eşkerekirin ka koka van zimanan kîjan ziman e. Eşkere bû ku ew ziman ne zimanê tirkî ye… Min jî xwe bi xwe got, gerek ev kokziman kurdî bibe.

Di van rojên dawî de li ser înternetê rêwitî û gera etîmolojî yan jî bêjenasî ya zimanî kurdî dikim û çi nivîs, çi vîdeo bibînim dixwînim û temeşe dikim. Tiştên ez hîn dibim min bi coş û kelacanê dixe. Bi taybetî, vîdeoyên Alî Karduxos agahî û lêkolînên hêja pêşkeş dike. Bi dîtina min qisûrek wan vîdeoyan heye ew jî bi tirkîbûna wan e; hevî dikim ev lêkolîn bi kurdî bên berhevkirin û weşandin da ku di bin destê me de wekî berhemek hebin.

Dema min lêkolînên Alî Karduxosî guhdar kir ew nûçeya ku min li jor qal kirî hat bîra min. Lêkolîn û hûrbûnên Karduxosî nîşan didin ku kurdî ew kokzimanê Hind-Ewropî  ye. Em ji mînakên ew dide dibînin ku dîroka peyvên kurdî ji deh hezar salan kevintir e. 

Berî ku ez çand mînakan ji Karduxosî bidim dixwazim  binyata zanista wî bi kurtî eşkere bikim. Alî Karduxosî li Yewnanistanê dijî û li wir di zanîngehê de bi etîmolojî, arkolojî û prehistoriyê ve mûjil bûye; lêkolînên xwe li ser van hersê binyatan ava dike. Her çiqas di medyaya dijital de rastî nivîsên wî yên siyasî têm jî, gor min kar û barê ku di etomolojiya kurdî de dike hêja ye, mayînde ye. 

Deng û peyvên “P”, “Pa”, “Pê”, “Paş” û “Pêş” ji zêdetir deh, bîst hezar salan tên (ji Dema Paleolîtîk)

Karduxosî dibêje rê û rîçikên zimanî kurdî di dema Paleolîtîk (dema nêçîr û berhevkariyê) de ye... Carekê bînin ber çavên xwe dema hê mirov bi cî û şûn nebûne û li pey nêçîrê digerin û ji xwezayê çi tiştên tê xwarin hebin berhev dikin û bi wan jiyana xwe berdewam dikin. 

Komeke ji wan mirovan bînin ber çavên xwe. Dema diçin nêçîrê pêdiviya wan mirovan ji hev sehkirinê, hev femkirinê heye. Nêçîr li ku ye? Kîjan alî de diçe? Li rêça nêçîrê digerin. Rêça nêçîrê çi ye? Ciyê pêyên ajal an, divê ji hev bipirsin û bibêjin. Mirovên dema prehistorîk bêziman in, çi bi hevokan, çi bi pêyvan nedikarîn tekîlî bi hev re çêkin. Tenê bi dengan bi hev re tekildar dibûn. Dengê yekem ê bi weta “P” ye dibêje Karduxosî. Ev “P” ya dema prehistorîk îro di kurdî de bi eynê wetayî tê bikaranîn. Di wê demê de çi pêyv bi dengê P’yê hatiye çêkirin ew deng hêl an terafan nîşan didin. Îro jî ev deng bi wateya xwe ya bi deh hezar salan dema prehistorî di zimanî kurdî de ye û bi sedan peyv jê hatine çêkirin. 

Komek mirovên wê demê di destên wan de şiv û kevir li ajalên nêçîrê digêrin û ji wan yek li erdê şopa ajaleke nêçîrê dibîne. Bi qirîn bang kesên din ên komê dike û ew şopa ku kifşkirî nîşanî wan dide carekê bi hêla pêş de bi dengê PÊ PÊ..  û carekê jî bi hêla paş de bi dengê PA PA.. wê şûnpêyê nîşanî yên din dide.  

PÊ û PA çi ne? Ew organ an lebatên ajalan ên hêla ser, hêla diçî û hêla ji ku tê ye. PA organê dijbêr PÊ ye. PAŞ, an hêla ku PA lê ye. Ev PÊ û PA pêyvên bi kok in. Ji van kokan bi sedan, bi hezaran pêyv bi wê P’ye hatine çêkirin. Mînak, pê, pa, pêş, paş, pêl, pêya…

Deng û peyvên “D”, “Da”, “Dê”, “Dan” deh hezar salî ye (ji Dema Neolîtîk) 

Ji mayindeyên arkeolojîk tê zanîn ku mirovan cara yekem giyayên mîna genim, nok û nîsk û ajalên mîna sa, mî, bizin li ser axa Kurdistanê kedî kirine û li ciyê giya û ajal lê dijîn bi cih bûne. Gor Karduxosî dengê “D” û peyvên “Da”, “Dê” û “Dan” ji dema mirovan dev ji gerê, seydvaniyê berdaye û li erdekî bi cîwar bûye, giya û ajal kedîkirî ve hene. Her çi jixwe tiştan dide, ew “D” ye. Di serî de dê dide, dê jixwe zarok dide, dê jixwe şîr dide zarokê xwe. Dema mirov dibîne jinek di nava xwe de zarokekî/e tîne dinê û şîr didê matmayî dimîne wê jinê bi dengê “Da” û “Dê” bi nav dike... Paşê dibînin ku giya jixwe tiştan dide “Dar”, “Dan” û “Dendik” û hwd. tên bi nav kirin. Bi vî awayî bi vî dengê “Da, Dê” bi sedan peyv di zimanî kurdî de di dema neolîtîk de çêbûne. Mînak, dê, da, dî, dan, dar, dayîn, dadan, dest, dên…

Ez naxwazim dirêj bikim. Bi kurtasî ev lêkolîn û hûrbûnên birêz Alî Karduxosî hêjayî temaşekirin û nirxandinê ne.