• Nûçe
  • Nûçeyên Çandî
  • Serbest
  • Hevpeyvîn
  • Berhem
  • Çapemenî
  • Spor
  • Dinya
  • Ên Din
    • Aborî
    • Nivîsênkarên Mêvan
    • Portreya Mehê
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Komên-Wêjeyê
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
    • 2015-sermawez-pusper: Dîsa Hilbijartina Giþtî
    • 2014: Hilbijartina Herêmî
    • 2018-06-24: Hilbijartina Giþtî û Serokomarî
    • 2011, Hilbijartin
    • 2010, REFERANDÛM
    • 2009, Hilbijartina Herêmî
    • EURO 2016
    • EURO 2020
    • Kûpaya Cîhanê 2014
    • Kûpaya Cîhanê 2010
    • Kûpaya Cîhanê 2018
    • Kûpaya Cîhanê 2022
  • Rûpela Pêþî
  • Qunciknivîskar
  • Þêxo Fîlîk
Þêxo Fîlîk

Þêxo Fîlîk

filik4402@hotmail.com

  FilikSexo

  profile.php?id=100009982964676

'Edebiyata Pêþerojê' Çîroknûsên Ciwan

Dîrok : 12 07 2019

Pêþeroja Çiroknûsiya Me;

An Jî Wek Nûnerên ‘Edebiyata Pêþerojê’ Çîroknûsên Ciwan

 

Heke makezagona bindestiyê hebûya, teqez wê xaleke wiha jî tê de hebûya;“Yek ji binbariyên bindestan, sazkirina pêþeroja xwe ye” û wê wiha pê de biçûya; “Her bindest mecbûr e ku bi plansaziyên îroyîn bikeve bin barê sazkirina pêþeroja beþa ku pê re elaqedar e”

Muzîkjenek sermeselê… Tevî nimandin û pêþxistina hunera xwe, heke karibe rê li ber pêþketin û xwegihandina muzîkjenekî ciwan veke, ji bo berhemine baþtir û têkûztir wî/ê motîve bike qey xirab e? Ji ber ku bindest -wekî serdestan- ne xwediyê wê pergalê ne ku nifþên nû bi derfetên xwe, di dibistan û akademiyan de jixweber bigêhin. Loma her bindestê ku bi beþekê re eleqadar e -rojnameger, siyasetmedar, nivîskar, þanoger û hwd-  her yek ji aliyê xwe ve bi heman teþwîqkirinê têkeve bin heman barî, hem wê ew ‘rihê piþtevaniyê’ veje ku ew rih e ya ku piþta bindestan rast dike hem jî ew pêwendiya ku bindestan bi girêkên nepen bi hev ve girê dide wê qeyimtir bibe. An naxwe bindest wê were ser gotina Paulo Freirei ku di ‘Ezilenlerin Pedagojisi’ (Pedagojiya Bindestan) de dibêje; “gelo armanca bindestan hilweþandina pergala serdestî-bindestiyê ye an derdê wan ew e ku ji bindestiyê xilas bibin û bibin serdestê hinekan? (…) Yan jî ji vê jî xirabtir, hewl didin ku di nava bindestiya xwe de serdest û bindestên navxweyî çêbikin?” û vê mînakê dide; “Wekî mesela bûka ku bi salan tahdeyê ji xwesûya xwe dibîne, piþt re dema dibe xwesû heman tahdeyê dide bûka xwe.”

Bi armanca balkiþandina ser vê fikrê, di vê nivîsê de wê çîroknûsên ciwan biaxivin. Helbet ji bo gihandin û teþwîqkirina wan ev tiþtekî pir biçûk e. Lê wekî li jor hat gotin, ev tenê destpêk e û balkiþandin e.

Bi vê mebestê 5 çiroknûsên ciwan 5 pirs bersivandin.

Nîþe 1; Ev nav li gorî van krîteran hatine destnîþankirin. Çîroknûs, xwedîberhem, temen ji 30'î biçûktir.

Nîþe 2; Rastnivîs aîdê çîroknûsan e û mudexale lê nebûye.

Pirs 1. Ji Platon heta roja me ‘hewcederiya hunerê’ her bûye cihê nîqaþê. Philip Sidney, Stephen Gosson, Percy Bysshe… tim li bersiva pirsa “huner çima heye?” geriyane. Her wiha P. B. Shelley bi navê ‘Helbestparêzî’ gotarek nivîsiye û bi awayekî dûdirêj li ser hewcedariya hunerê û divêtiya wê sekiniye. Axir her qonaxekê li gor þert û mercên serdema xwe hewcedariya hunerê bi awayekî parastiye an jî hebûna wê rexne kiriye ku huner ne tiþtekî bivênevê ye ji bo civakekê. Li gor te edebiyat çima heye, çi dike û jiyanê çawa li me hêsan dike? Ger tunebûya wê çi biguheriya di dîroka mirovahiyê de?

Hesen Ildiz; Mirov gava xwe bi tiþtekî mijûl bike, bo wateyekê bide kirina xwe, hûr û kûr li ser kirina xwe disekine. Loma, meseleya huner bi kêrî çi tê, bi qansî hunerê bi xwe kevn e. Bi ya min mirovê ku zikê wî têr, ango yê gava pêdiviyên xwe yên sereke anî cî, hay li hebûna xwe ya þipî tahzî û tunebûna xwe ya ku ne gengaz e ku rê li ber bigre, dibe. Hew ne huner, ji hemû baweriyan bigre heta artificial intelligence, hemû bingehên kirinên beþer bi hawayekî xwe dispêre rêlibergirtina vê tunebûnê. Ji xwe metefazîkbûniya hunerê jî piþta xwe dide vê realîteyê.

Heta çend sal berê min digot edebiyat tekane tiþt e ku wateyê dide hebûna min. Wê çaxê werê xuyaye ku pir di bin tesîra Kundera û Sartre de mame. Lê aniha ji bo min ewqas cihekî giring nagre. Jiyanek heye divê bijîm, divê rojek min tije bibe. Ez jî wextê xwe yê heyî, ji mecbûrî mîna Dr. B. yê ku di girtigehê de çawa ji mecbûrî her tim pirtûka Kiþikê dixwend, bi xwedinê derbas dikim. Nivîsandin jî ji xwe li dû wê tê. Lê ez vî tiþtî jî dizanim, kes ji me ne Þehrazad e û em nenivîsînin em ê neyên kuþtin.   Xweziya min bikaribiya bigota, bê edebiyat dê dinya cihekî nexweþtir ba û mirovahî dê di halekî periþan de ba, lê ne wisa ye mixabin. Ger heta îro pirtûkek jî nehatiba nîvîsandin, dê rewþa mirovahiyê ji ya niha ne xerabtir ba.

Ferhadê Mihemed; Ez bawer im gelek tiþt ê bêtehm bimana. Edebiyat jiyan bi xwe ye; jiyan edebiyat e. Edebiyat merheleyeke welê ye ku meriv hespê xwe -gotina xwe hestên ku di dil de pengbûyî ne- bi her awayî bide bezê, bide xar. Edebiyat însên, mejî û hizra însên kûrtir, hestên însên teniktir û ziravtir dike. Hîsa empatiyê xurttir dike. Bi ya min divê edebiyat, gotin û qise her tim hebe.

Rehmî Kurdziman; Edebiyat ji ber ku em însan in, heye û heta ku însan hebin jî dê hebe li gor min. Edebiyat gelek tiþtan dike. Em niha li vir rêz bikin belkî per têrê nekin. Lê ha wa te gotiye jiyanê li me hêsan dike. Ez nizanim çawan hêsan dike lê bêguman bi awayekî ji awayan li hinek însanan jînê hêsan dike. Ez li ser xwe dikarim bêjim, dema ku dixwînim hemû pirs û girêk û kêþe ji bîra min diçin û boy demeke kin be jî aram dibim. Wek bersiva pirsa dawî, wele ez ewqas ji dinyayê fehm nakim ku bikaribim bêjim herge edebîyat tunebûya dê wiha û aweha bûya.

Siyajîn Aramî; Edebiyat, çalakiyeke bîrê ye, ji serborî û fictionan ava dibe. Serborî paþeroj, fiction jî pêþeroj e. Edebiyat, xwenasîn e, nasnameya civakê ye. Huner ji bo edebiyatê teknîkek e û edebiyatê bedew dike. Huner û edebiyat her tiþtî estetîze, têr, çak, bedew, henûn, ronî û baþ dikin. Ger tunebûya dê civakeke hov û tarî hebûya, di îroyîn de civak çendî ronî ye? Edebiyat û huner hertim hene di xwezayê de, xwedîlêderketin û lêgerînek divê. Edebiyat ji bo min hêza lixwemikûrhatinê ye.

Kadîr Stêra; Ez hûnerê wekî wargeha xwedîtinê dibînim. Ji bo mirov xwe nas bike hûner jî heye. Pir mirov hene girêdayîbûna wan ya hûnerê wan li ser nigha dihêle. Ji ber ku mirov xwe temam bike hûner heye. Heger edebiyat tunebûya li gorî min wê qonaxên hûnerê yên din kêm bimana. Hertim wê baskê hûnerê þikestî bimaya. Jiyana bê edebiyat wekî wesayîtek bê þofor e. Heger edebiyat tunebûya belkî anha ez ne ez bûm. Belkî anha tu ne tubû. Edebiyat, dilê mirov tenik dike. Ji bo em civakê nas bikin ji bo em xwe nas bikin edebiyat heye. Dema ez li civakê dinêrim, ez vê ferqê hîs dikim. Mirovên ku dest bi xwendinê dikin ji nîvê wan bêhtir têne guhertin û xwe ji nû ve ava dikin. Bi çavekî cûda êdî nêzî bûyeran dibin û hêdî hêdî xwe nas dikin. Ji bo wateya jiyanê geþ dike ez edebiyatê ji bo mirovan pir hewce dibînim. Heger edebiyat tunebûya wê valahiya dilê mirovan pirtir bûya.

Pirs 2. Hûner, civak û siyaset her di nava pevçûneke nebinavkirî de ne. Nivîskarê Grekî Aristophanes wek beþeke komedyayê qala têgeheke bi navê ‘parabasis’ dike. Li gor ku Aristophanes qal dike, parabasis tiþtekî wiha ye; piþtî lîstika komedyayê dest pê dike û demekê þûn de beþa parabasis dest pê dike. Dema dibe parabasis, lîstik disekine, fiction/sêwirandin radiweste û lîstikvan tên li ber sahneye rêz dibin, maskeyên xwe yên lîstîkvaniyê ji rûyê xwe derdixin û rasterast hîtabî temaþevan (civak) û siyasetmedaran dikin, di ser wan de diqîrîn û wan rexne dikin, þaþiyên wan didin rûyê wan. Paþê maskeyên xwe dîsa dixin rûyê xwe û lîstik/sêwir didome.

Jusdanius jî di niviseke xwe de dibêje ‘aliyekî hûnerê yê civakî û siyasî heye.’ Baþ e, li gor te wek beþeke hûnerê edebiyat-civak-siyaset di nava pêwendiyeke çawa de ye û divê di nava pêwendiyeke çawa de be?

Ferhadê M. Bêþik pêwendiyeke qehîm heye. Serqisê meriv rastetast nikare hin gotinan li dijî dîktatorekî xwînmij bîne zimên, hingê hûner û þaxên hunerê, marîfetên hûnerê dikevin çalakiyê û ew tiþtê ku bi der nehatiyê, xêra hunerê wekî sîleyekî hiþk li ser rûyê wî dîktatorî dikare biteqe. Edebiyat û siyaset bêyî hevûdu nabin.

Hesen I. Hew ne aliyek bi ya min gelek dînamîk di navbera hunerê û civakê de heye.  Lê bi xwe hîn jî nizanim ka divê çawa be. Loma derheqê vê pirsê tiþtekî zêde naxwazim bibêjim.

Kadîr S. Edebiyat, civak û siyaset bi hevdû re hertim girêdayî ne. Em wan bêyî hevdû nikarin bifikirin. Bi hûnera þoreþî dibê em tevbigerin û bi zimanekî xweþ siyasetê di nav edebiyatê de bihûnin. Cihên mirov li wir dijîn edebiyat jî berê xwe dide wir. Li gorî min nivîskar divê bi du rêya bimeþe. Rêya yekem gerek ji rastiya civakê dûr nekeve, rêya duyem jî gerek li hember civakê seknek wê hebe. Ez çawa bibêm, em li ser nivîskarek Kurd vê nerînê binirxînin. Em bibên me karakterek ava kir û em ê qala wî bikin. Wekî nivîskar bixwaze qala Qirdikekî bike lê ji ber ku civak bi çavekî ne baþ li Qirdikan dinerî nivîskar vê nerîna civakê qebûl neke û li hember civakê derkevi. Bêtirs karakterê xwe bi civakê re bide naskirin û bibêje "Biner e karakterê min berî her tiþtî mirov e, dibê tu wî qebûl bike." Nivîskarê bi vî rengî hetanî tu dibê bes rêzdariyê heq dike.

Rehmî K. Yekane tiþta ku dikanim bêjim û jê dilniya me ev e: peywendiya edebîyat, civak û siyasetê peywendiyeke zedê girîft e. Min bi xwe hê jî ev peywendî bi temamî fehm nekiriye. Loma zêde nikarim tiþtek bêjim. Çi bêjim dê bibe vir.

Sîyajîn A. Ev her sê hêma bi hev ve girêdayî ne, yanî li gorî min mirov nikare yeke ji ya din veqetîne û tiþtekî biafirîne. Wek têgeha Parabasis di edebiyatê de jî her nivîskar heman rolê niþan didin, di siyasetê de jî ev têgeh bi formeke din xwe niþan dide, yanî ji hev cuda nabin. Mîna goþtî û hestî bi hev ve ne, nivîskarê ku bikaribe van her sê hêmayan bi hev re lê ji hev cuda binivîse dikare xwe bigihîjîne lûtkeya edebiyatê.

 

Pirs 3. Hey me gotiye Jusdanius… Dîsa di nivîseke xwe de Jusdanius dibêje ‘axirîn armanca edebiyatê avakirina dewleteke serbixwe ye.’ Heke em rewþa kurdan a sosyopolîtîk û rewþa dinyayê ku gerdûniyê li ser me ferz dike li ber çawan bigirin,  tu çi difikirî di derbarê gotina Jusdanis de? Dikarî vê gotinê di pêwendiya netew-ziman-dewlet û gerdûniyê de binirxînî?

Ferhadê M. Mafdar e. Lê belê Kurd divê beriya her tiþtî ji hevûdu hez bikin. Bavê min ê çê, îro em welê lê fedikin, kurd, yanî întelektuelên wan, ji ber fikrên hev yên cihê yên siyasî kitêbên hevûdu naxwînin! Ez ji te dipirsim, em ê çawa dewletekê ava bikin? Em ê bi çi awayî û rêbazê dewleteke serbixwe, dewleteke serbixwedî, dewleteke xwerû bi kurdî yê xweser bînin pê? Felata me dê çawa bibe eger ku em kitabên hevûdu nexwînin?

Hesen I. Jusdanis kêm, hetta þaþ gotiye.  Bi ya min armanca edebiyatê ji afirandina dewletek serbixwe wêdetir înþakirina cîhanek nû ye. Nivîskarê ku ji hebûna xwe ya di navbera wext û mekanekê de hatiye sînorkirin, ne memnûn, bi rêya wêjeyê hewl dide cîhanek nû di wextek û mekanek dinê biafirîne. Ev afirandinê an mîna Proust, xwe bera dû wext û warê windabûyî, an jî mîna Bernhard bi tunekirina mekan û wextê heyî û yên çûyî, yên ku hîn jî wek bîranîn di bîrê de cîh girtiye, pêk tîne. Helbet wêje, di înþakirina netewekê de bi rêya alegoriyê roleke muhîm dilîze û ev ne tiþtekî nû ye. Anderson jixwe di Imagined Communities de ev tiþt bi hûrgilî vegotiye. Lê bi wêjeyê dewletek serbixwe afirandin, ne mimkun e. Hetta ez dikarim bibêjim bê dewletek serbixwe wêjeyeke serkeftî ne mimkun e. Îsraîl bi ya min bo vê argumentê mînakek baþ e. Gava Îsraîl nû hate damezirandin, nivîskaran dest pê kirin bi Îbranî, zimanekî du hezar sal e qet nedihat bikaranîn,  binivîsînin. Di destpêkê de rewþa wêjeya Îbranî, ji ya Kurdî ya niha xerabtir bû. Lê bi hêz û îmkana dewletek serbixwe aniha di wêjeya cîhanê de cihekî wan ê taybet heye. Gelek nîviskarên mîna David Grossman, Amos Oz, Aharon Appelfeld û Yoel Hoffman, yên li temamê dinyê tên nasîn û ji wan tên hezkirin, derxistiye.

Kadîr S. Li gorî min hebûna edebiyatê bitenê bi vê yekê em nikarin girêbidin. Gava em li dewletên serbixwe dinêrin hemî erk in. Di xwezaya wan de mêrbûn heye. Ji bilî çend dewletên serbixwe dewletên din mafê jinê, mafê xwezayê naparêzin. Gava em li ser Kurda bifikirin em dikarin bibên ku bi edebiyata wê li ser gotina Jusdanius hatiye ava kirin. Lê ev bi tena serê xwe ji bo edebiyatê kêmasiyek e. Divê armanca edebiyatê berî hertiþtî avakirina civakek komînal be. Berî hertiþtî jiyanek ekolojîk biparêze. Zimanekî hevpar netewî yê edebiyatê bê avakirin û bi edebiyata xwe li ser çanda xwe em bisekînin û Kurda bi hevdû re bidin naskirin wê ji hertiþtî xweþtir bibe. Em bikin ku bi edebiyatê hemî cihan Kurda nas bike. Heger pênûsa me bike çeka me û em ji xwe bawer bin em Kurd dikarin edebiyata xwe jî bikin ya cihanê. Pêwîstiya me bi edebiyateke navnetewî heye. Bi edebiyata xwe em Kurda bi cihanê re bidin naskirin.

 

Rehmî K. Edebîyat bi ziman tê kirinê. Pirsa ‘ziman çandê diafirîne an çand zimanê diafirîne?’ hê jî xweyiyê du bersivan e. Ez jî ji ewan her dukan wêdatir bersiveke sêyemîn bidim. Her du jî, çand jî ziman jî, bê hev nabin û ne mimkûn e ku yek yeka din biafirîne. Hebûna her dukan bi hev ra wan diafirîne. Loma jî di eslê xwe da ziman û çand an jî edebîyat neteweyek diafirînin. Miletek nîn e ku xweyiyê zimanekî xwe î xas û netewî nebe. Bi heman awayî, miletek nîn e –xên ji kurdan- ku zimanekî wan hebe û ewî zimanê xwe î millî kiribin zimanê edebiyatê û bê dewlet bin. Tew bi ser da jî hejmara wan ji 40 milyon zêdetir be. Loma dikanim bêjim ev gotin ji nava mishefê ye.

Siyajîn A. Jusdanius, belkî armanca wî direkt ne dewleteke fîzîkî be, serbixwekirina fikrî û takekesî be di edebiyatê de. Edebiyat di nêv xwe de hêzeke ku bikaribe dewleteke serbixwe ava bike dihewîne. Roleke wê yî ezamet heye. Piþtî çalakiyên hunerî û edebî bixwehisîna netewan çêdibe, Kurd jî bi heman çirûskê agirê edebiyatê geþ kirin. Bi hêza ekola Hawarê Kurdan armanca dewletê xistine ber dile xwe. Her nivîskar û hunermend kevirê dewleta xwe lê dike.

 

Pirs 4. Bi kîjan zimanî dibe bila be, nivîsandin bi xwe rêyeke biçivonek û têrdijwar e. Tew ku mesele nivîsandina Kurdî be ew rê asêtir û dijwartir dibe. Wek nivîskarekî ciwan dikarî di pêwendiya xwîner, weþanger û nivîskar de qala zehmetiyên li ber çîronûsiya xwe bikî? Çi ne ew astengî û ger rewþ çawa bûya tuyê bêhtir motîwe bibûya ji bo afirandinê?

Ferhadê M. Te kêm gotiye ez qurban! Rê têrkevir, têrzinar, têrgome ye. Kes ji tu kesî re nabe alîkar hema bêje! Pirr kêm kes hene ku dilê wan bi alîgiriya ciwanan re ye. Min dosyeya xwe da weþangerekî me yê kurd ê navdar, zilam xwedê jê razî du salan de bersiv da. Ev seqetî û kulekî hebe edebiyata kurdî nikare rê bide ber singa xwe! Ev ne cihê ehbapparêziyê ye qurban! Axirkelam serdestiya weþanger pozbilindiyeke beradayî ye! Xwezila hest nekevin nava vê têkiliyê, yekser profesyonelî divê da ku kalîte bête pê. Tevî ez ewçend bême îxmalkirin jî min tu carî dev ji îdeala nivîsandina xwe berneda, ez dikarim bêjim tew di ser de pênûsa min tûjtir bû. Ez hêvî dikim feresata profesyoneltiyê cihê ehbapparêziyê bigire.

 

Hesen I. Wextek dû dirêj, gava nivîskarekî Kurd bigota: Ez ji bo xizmeta Kurdî dinivîsinim, min jê re xeber dida. Ev gotin bi ya min astengiya herî mezin e, a rê li ber edebiyatek serkeftî digre. Gava nivîskarek bi vê armancê binivsîne ne gengaze ku metnekî serkeftî derxîne holê. Ew nîvîskar îhtîmalek mezin bo debara ji xwe re karekî dinê dike, demeke dû dirêj li ser medyaya civakî xerç dike, kêm jî be dixwîne, loma gava karekî bo minnetê ( Xizmeta bo Kurdî ) bike, ev kar jî wek te jî gotiye reyeke biçivonek û têrdijwar be, serê xwe pê re naêþîne. Çawa be ji bo xizmetê dike. Lê mixabin xêncî vê motîvasyonê ka motîvasyonek çawa divê bo me hebe wê jî nizanim. Li vir hevalekî min heye, Alex, nivîskarekî ji Emerîka ye. Pênç sal e li ser romana xwe dixebite û her roj seet di þeþan de radibe tê pirtûkxanê serrastkirina romana xwe. Min rojekê jê pirsî ka motîvasyona wî çi ye. Got: Divê ji vê romanê pere qezenç bikim. Loma Martin Eden dikare ji nava wan derkeve, lê ka bifikire, Martin Edenê wêjeya Kurdî dê yekî çawa be. Cûdahiya di navbera herdûyan, zêdebûn û giraniya astengiyên bo wêjeya Kurdî ji me re dikare eþkere bike.

Kadîr S. Di serî de Kurd xwendina Kurdî ji xwe re nakin adet. Ev kemasîyek pir mezin e ji bo Kurda. Li ser Bakur em bibên bi mîlyonan Kurd li vir dijîn lê qey du hezar Kurd xwendina Kurdî dikin. Ji ber ku xwîner kêm in pirtûkên Kurdî li gor yê Tirkî zêde naçin. Ji ber ku weþanxaneyên Kurd jî hebûna xwe li ser bezirganiyê ava kirine û heqê pirtûkên xwe derxin pirtûkan pir bûha difiroþin. Vê ya ne ez tenê dibêm. Ýroj kî devê xwe vedike dibê em ji weþanxanayê Kurda ne memnûn  in. Li gorî xwe jî mafdar in. Erê yên herî pir pirtûkên Kurdî dixwînin di zindana de dijîn. Ka rojekê we dîtiye weþanxaneyan ji bo girtiyên siyasî kampanya pirtûkan li dar xistine û ji wan re pirtûk þandine. Dibê saet berî saetê weþanxane yekîtiya xwe pêk bînin. Berî hertiþtî armanca wan bi pêþ xistina zimanê Kurdî, edebiyata Kurdî be. Wekî min berê jî got edebiyatek komînal ava bikin. Divê nivîskar li ser xeta rast hevdû rexne bikin. Armanca wan ne hevdû rûreþkirin be. Îro roj em dinêrin li ser malperê civakî hev rûreþ dikin. Ev tiþtekî ne rast e. Em wekî nivîskarên ciwan dixwazin ji wan hînî tiþtan bibin. Lê mixabin em li wan matmayî dimînin. Mixabin ne weþanxane û ne jî hinek nivîskar rexneyan þaþ fam dikin. Wekî gotina dawî ez vê bibêm ji bilî hinek berhemên vê dawiyê hatine çapkirin wekî din  zêde rewþa edebiyata Kurdî min motive nakin. Ev çend pirtûkên vê dawiyê hinekî min motive kirin. Wekî min Handaya Sîdar Jîr xwend. Wekî min Þevek Þîzofren a Îrfan Amîda xwend wekî min Bêhna Dara Sincê ya mamoste Dilawer Zeraq xwend û min ji wan hêz sitend. Wekî van berheman hinekî hêviya min xurt kirin di vê sed salê de. Wekî din ez motîvebûna xwe ji hebûna Cigerxwîn distînim. Ji Ehmedê Xanî motivebûna xwe distînim. Wekî mamosteyê min Rifat Arya ji me þagirtê xwe re digot. Ez xwe wekî leþkerê Ehmedê Xanî yê edebiyatê dibînim. Û gotina min ya dawî banga min li weþanxwaneya li nivîskaran e ku xwedî li nivîskarên ciwan derkevin.

 

Rehmî K. Eva han fikra min e bêguman, lê ez dibejim gere em gazin ji weþanxaneyan/weþangeran nekin. Çimkî bi ya min çi ji destê wan tê dikin. Heke gazindek me hebe divê ew jî ji xwendevanan be. Û ji rewþenbîr/sîyasetmedaran be. Heta ku xwendevan nexwîne, eleqe nede nîþan, weþanger an jî nivîskar çi bikin vala ye û bê feyde ye. Bi heman awayî heke ‘rewþenbîr’ nexwînin û nedin xwendin, ji miletê xwe ra nebin rol-model miletekî mîna miletê me wê tu carî dernekeve dûzê. Heke miletê me bi zimanê xwe bixwenda, kitêbên Hesenê Metê jî mîna yên Orhan Pamuk bihatana firotin, ez ê zehf motîve bibûma. Min jî dê bixwesta ji Hesenê Metê jî baþtir binivîsim. Belkî min karê xwe berda û xwe li nivîskariyê daniya. Lê mixabin ji aliyê aborî va nîvîskarî têr nake. Mirovê birçî ne dikare motîve bibe ne jî dikare tiþtên baþ biafirîne, çimkî ew di pîramîda Maslowî da di pêpelûka herî jêr da ye. Dixwezim bêjim gere serê nivîskar rehet be, ji her aliyê va û xwendevan jî hebin. Xwendevan ne mecbûr e yên ewî bi xwe bin. Bes bila xwendevanên bi ewî zimanê bin ku nivîskar pê dinivîse.

Siyajîn A. Weke her beþên hünere, edebiyatê jî paya xwe ji zehmetiyan girtiye, lê wekî te jî gotî, nivîsandin bi xwe rêyeke bêçivonek e. Ji bo nivîskarekî nenivîsin ne ji ber zehmetiyan e, ji ber nerihetiyê ye. Ji bo nivîskaran xwîner û weþanger du hêmayên muhîm in. Xwîner hêz, weþanger rêz e. Weþangeriya kurdî hertim qels bû, ji ber ku qedrê nivîskaran nîn bû. Di nav Kurdan de weþanger û edîtor heman kes in, divê ji bo weþangeriya kurdî disiplînên cuda hebin. Weþanxaneyên Kurdî li gorî xwe zehmetiyan dikþînin lê divê çareyê di metnan û di wesfê nivîskaran de bibînin, ev liv ku bibe belkî motiveya nivîskaran baþtir bibe, dibe ku ev yek afirîneriyê jî berztir bike. Xwînerî hêj zor û zehmettir e, ji ber ku ew in reaksiyonên nivîskaran. Xwîner divê neynikek be ku nivîskar xwe têde bibîne. 

Pirs 5. Ji nivîskaran re bûye edet di serê berhemên xwe de qala jînenîgerî/kurtejiyana xwe dikin. Li ku û sala çendan ji dayik bûne, kîjan salê kîjan mekteb xwendine filan. Ez kurtjiyana te bêhtir ‘kurtepêþeroja’ te meraq dikim. Ji vir deh salên din tu xwe li ku dibînî di warê çîroknûsiyê de?

Ferhadê M. Rewþa edebiyata me ya heyî ne pirr xurt e. Ez dikarim bibêjim qels e. Ji ber ku nivîskarine nikarin xwe ji sînorên heyî, yên ku ji keseriyê pêk hatine bifilitînin. Divê nivîskarê kurd dest biavêje her deverê. Lewma jî ez li ser navê xwe bibêjim, min li gor xwe riyek daye ber xwe. Ev rê riyeke têkilhev e, ji têkeliyê û pirrengiyê tê pê. Armanc û plana min a herî mezin ew e ku ez û ew kesên ku wekî min difikirin -ew kes divê miriyên edebiyatê bin, ketiyên zimanê kurdî bin, xwendeyên edebiyata dinyayê û þopgerên nivîskarên dengvedayî bin- Çîroka Kurdî ya Hemçerx bi dinyayê bidin naskirin. Hewl û xebata min, têkoþîna hemû li ser vê mijar û xalê rawestaye.

Hesen I. Beriya her tiþtî dixwazim bibêjim, her çendî pirtûka min a ewilî çîrok be jî, vê pirsa te û pirsên te yên dinê, ne wek çîroknûsekî wek romannûsekî ez dibersivînim,  ji ber ku ji zûde ve ne çîrokan dinivîsînim ne jî dikarim binivisînim. Deh sal paþê xwe li ku derê dibînim? Ez vê pirsê hema hema her roj, çend caran ji xwe dipirsim. Carna bersivên min ên heman rojê jî li hev nakin. Li aniha (30.06.19 seet: 16: 27)  bi xêra vê xebatê carek dinê jî pêrgî vê pirsê hatim. Ez çavên xwe digrim. Li mala xwe me, bi hevalên xwe re Xelalata xwe ya Man Bookerê pîroz dikin. Ez ji wan re dibêjim deh sal berê min qala vê rojê kiribû. Niha jî xebatê xwe li gel Kurmancî bi Almanî û Tirkî jî dimeþînim. Li gel nivîsandina romanan, projeyên wergerê ji Kurdî bo Almanî li ber destê min hene. Þert û mercên min ê þêxsî û malbatî jî bawer im ne astengî, dê alikariya min bikin.

 

Kadîr S. Bersiva vê pirsê beriya hertiþtî bi xwendinê û xwe bi pêþxistina min ve girêdayî ye. Ez çiqasî xwendinê bikim wê ew qasî jî zimanê min bi pêþ de bikevi. Ez ê kûr bibim. Ji ber ku deriyê nivîsê yê yekem xwendin e wekî her nivîskarê ciwan dewlemendiya min a nivîsê çîroknûsiyê di xwendinê de veþartiye. Lê ji ber hinek pirsgirêkên þexsî û malbatî plan û projeyê min li gorî dilê min naçin. Ez dixwazim wekî çûkekî kîja roja bixwazim ji hêlîna xwe bifirim û biçim gund bi gund, bajar bi bajar bigerim. Li mekanên cûda de çîrokên xwe binivîsim. Lê ji ber ku zêde mekana min nayê guhertin astengî ji bo nivîsa min sînora ava dike û nahêle ez jiyana xwe ya nivîsê mezin bikim. Piþtî pirtûka min a yekem anha projeyek din li ber min e. Ji bo vê dibê ez biçim bi hinek malbatan re hevdîtinê pêk bînim. Heger hinek pirsgirêkên min yê þexsî û malbatî ji holê rabin ez ji vê projeyê bawer dikim ku wê bêhnekê cûda ji bo wêjeya Kurdî çêbibe. Wekî din deh salê din mirov nizane bê wê gerdûn bi ber kuderê ve biçe. An çi li pêþiya wî ye. Jiyan çawa bibe em vê nizanin lê deh salê din ez xwe li Binxetê dibînim. Di zaningehekê wir de li ser çîroknûsiyê de dixwazim zarokên rojê perwerde bikim. Ev ji bo min xeyalek mezin e. Heger ez vê pêk bînim wê ji bo hebûna min pir baþ bibe. Rêya nivîsê li ber ciwanê wir bixim. Ev armancek mezin e. Wekî din di pêþerojê de ez dixwazim li ser ew cangoriyên ku ji aliyê ÎRAN ê ve hatîne darvekirin çîrokan binivîsim. Herî pir jî derûniya wan bi rêya çîrokên xwe derxim holê.

Rehmî K. Mîna ku min carek ji Înan (Eroðlu) ra jî gotibû ez xwe wek ‘nivîskar’ an jî ‘çîroknûs’ bi nav nakim. Lewre karê min ne nivîskarî ye. Heqîqet e ez ji nivîskarekî bêhtir ‘xwendevanek’ im. Min di du salan da 290 heb kitêbên kurdî xwendin. Piþtê navberek mecbûrî, niha dîsan xwendina min berdewam e. Jixwe karê min jî bi edebîyatê ra zehf eleqedar nîne. Min nivîsandinê ji xwe ra kiriye ‘hobî’. Tesaduf min hay ji ‘Xelata Edebîyatê ya Ehmedê Xanî’ çêbû û ewê çaxê jî li ber destê min 21 heb çîrok hebûn. Min jî hema rabû û þand pêþbaziyê. Taliyê bi ser ketim û kitêba min ji aliyê Weþanxaneya Dara’yê va hate çapkirin. ‘Nivîskari’ya min tev ser hev ev e. A êja teze em dikanin werin ser pêþeroja ‘nivîskari’ya min. Ez hez ji nivîsandinê dikim lê herî kêm bi qasê ku ji nivîsandinê hez dikim ewqas jî ji xwendinê hez dikim. Niha du dosya di destê min da hene. Yek ji çîrokên mînîmal pêk tê ya din jî ceribandina romanekê ye. Deh sal þûn da ez xwe li Wanê dibînim. Ez dîsan eynî karê xwe dikim û romana min tevî kitêba çîrokên mînîmal jî ji aliyê Weþanxaneya Avesta’yê va hatine çapkirin.

 

Siyajîn A. Berî niha bi 3-4 salan ev pirs ji min hatibûna kirin, belkî min dikari bû bi rehetî qala pêþeroja çîroka xwe bikira. Îro, ev rewþ ne gengaz e ji bo çîroka min. Ev yek jî pirseke din di hûndirê xwe de dihewîne, gelo rewþ diyardeyek e ji bo çîroknûsînê? Helbet ez ê bersiva vê pirsa xwe nedim, lê ez yeqîn dikim ku me her yek çîroknûsî heye bersivek. Di pêþerojê de, ji bo deh salên pêþiya me çi îdiayeke min î qerase nîn e, lê min dil heye du dosyayên pak binivîsim. Li gor çarçîva pirsa te, rewþa edebiyata min di van çend salên dawî de ne baþ e, ez bi xwe qels im, xwe temam hîs nakim, rewþa min û mercên min î niha astengiyan ji bo nivîskariya min dinizilînin, helbet dê hêj binizilin jî, lê ez dibînim ku rewþa niha berxwedêriya çîroknûsiya min tehl kiriye, bi hêvî me ku di demeke nêz de kirasê xwe nû bikim.

Þêxo Fîlîk

Hemû Nivîsên Þêxo Fîlîk

Hûn dikarin li van jî binêrin

Li kîjan welatî zêdetir e-pirtûk têne bikaranîn?

Li kîjan welatî zêdetir e-pirtûk têne...

15 04 2021

Ji bo derziya vîrusê konserek mezin lidar dikeve

Ji bo derziya vîrusê konserek mezin...

15 04 2021

4 tîmên derbasî nîv fînalê bûn diyar bûn

4 tîmên derbasî nîv fînalê bûn diyar bûn

14 04 2021

Documentarist li benda belgefîlman e

Documentarist li benda belgefîlman e

13 04 2021

Nûçeyên nû

Li kîjan welatî zêdetir e-pirtûk têne bikaranîn?

Li kîjan welatî zêdetir e-pirtûk têne bikaranîn?

15 04 2021

Ji bo derziya vîrusê konserek mezin lidar dikeve

Ji bo derziya vîrusê konserek mezin lidar dikeve

15 04 2021

4 tîmên derbasî nîv fînalê bûn diyar bûn

4 tîmên derbasî nîv fînalê bûn diyar bûn

14 04 2021

Documentarist li benda belgefîlman e

Documentarist li benda belgefîlman e

13 04 2021

Xelatên ‘Koprude Buluþmalar’ hatin belavkirin

Xelatên ‘Koprude Buluþmalar’ hatin belavkirin

13 04 2021

Nivîsên Nû

Welat Dilken

Rojnamegeriya bê nûçe!

Welat Dilken

Cemîl Andok

Aqilê Xoceyê Xasî

Cemîl Andok

Welat Dilken

Çima ne Amed lê Stenbol?

Welat Dilken

Mîrza Ronî

HENEK

Mîrza Ronî

Kazim Polat

Di rojên pandemiyê de hinek tofan

Kazim Polat

Salname

HERE JOR

Diyarname

  • Derbarê Diyarnameyê de
  • Yên piþtgirî didin Diyarnameyê
  • Agahiyên ji bo nûçeyan
  • Bikaranîna Diyarnameyê
  • Têkilî-Contact-Ýletiþim

Nivîskar

  • Cemil Oguz
  • Helîm YÛSIV
  • Cemîl Andok
  • Çorê ARDA
  • Þêxo Fîlîk
  • Cîhan ROJ
  • Zekî OZMEN
  • Hekîm Sefkan / Tava Heyvê
  • yeqîn h.
  • Kazim Polat
  • Welat Dilken
  • Rifat Arya/ Mesîla Dil
  • Sîdar Jîr
  • Mîrza Ronî
  • Bedran DERE
  • Omer Dilsoz
  • Krîstîn Ozbey
  • Arjen Arî / Agirdank

Beþ

    • Nûçe
    • Nûçeyên Çandî
    • Serbest
    • Hevpeyvîn
    • Berhem
    • Çapemenî
    • Spor
    • Dinya
    • Aborî
    • Foto-Nûçe
    • Xêz
    • Nivîsênkarên Mêvan

 

    • Portreya Mehê
    • Tenduristî
    • Klîba Hefteyê
    • NÎQAÞ
    • Ji Çapemeniya Dinyayê
    • Çend gotin
    • E-pirtuk
    • Komên-Wêjeyê
    • Spot
    • Deqeya Dawî
    • Covit-19
    • 2019: Hilbijartina Herêmî
  • Facebook
  • Twitter
  • RSS

Copyright © 2005-2021 Diyarname