Beþekî romana "Ez ê yekî bikujim" ji romana min hatiye girtin (1)
Mabesta min ji vê diyar kirinê ne ew e ku ez bi birêz Firat Cewerî re, di çarçoveyeke teng de nîqaþek þexsî ku ji asta afirînerî û ji ehlaqê wêjekariyê dûr e, bikim.
Berevajî, ji bo heqîqet cihê xwe bibîne, orjîniya berhemê-sahneyan li xwediyê xwe bizivire û carek din di vê gerdûna têr zehmet ku heta berhemek tê afirandin çermê piþta merivan diqeliþe, meriv ji deþilatî û ji hêz û qewetê dikeve, jibergirtin û teqlîtkirinên bi vî rengî pêkneyê ye.
Nexwe ji bilî rastiya ku min li jor mîsoger kir, jixwe tu sedem nîn e ku ez bi diyarkirineke wiha rabim. Ji aliyek ve jî, ji bilî çarekê ku ew jî çend kêle ajotibû ku me li ser lingan li hev pirsî bû ku ez ji awirvedanên cudabar yên Cewerî þaþ mabûm-cîgeh û dema vê hevdîtina kurt a ku behsê dikim, berê niha bi du mehan li Swêdê di þeveke xwendinê de pêkhatibû, tu danûstendineke însanî, wêjeyî, rêxistinî û malbatî di navbera min û birêz Cewerî de nîn e û ji ber vê zelaliyê ye ku ez niha pir bi dil hesayî vê diyarkirinê bi mabesta pêþîlêgirtina lewaz kirina wêjeya kurd dikim. Lewra jihevbirinên bi vî rengî, ji bo wêjeya kurd, ji bo herikîn û geþbûna mejiyê wêjeya kurd, erê ji bo birîndarkirina giyana birîndar a wêjeya kurd, bi rastî jî ji bo me hemûyan cihê êþê ye birêzno.
Baþ e. Ez dirêj nekim. Min romana birêz Cewerî xwend. Ne carekê, erê çar caran. Piþtre min hin rastî dîtin û ez þok bûm mixabin. Mantiq, argumen û hizra ku di pêkanîna du sahneyên romana Cewerî de raser e, aîdê min e. Sahneyên ku qalê dikim yek di beþa ewil de ye ku Temo Dîanayê kirê dike dibe û sahna din jî di beþa dudiyan da ye ku nivîskar Dîanayê li Cafe Lorînê nas dike û pê re diçin hotelê. Li hotelê Dîana behsa serboriya xwe ji nivîskar re dike. Di sahna dawî de, hin pêkhatin ne ji romana min hatiye satendin. Wekî; Tevlîbûna Dîanayê ya gêrîla û þer û pevçûnên li pey tên.. Li vir, min divê bêjim ku berê niha bi demekê, birêz Helîm Yusiv jî bi raberkirinekê ve behsa jiberbirina çîrokek xwe kiribû û ji ber ku raya kurd bi wê raberkirinê û minaqaþeyên têkildarî wê dizanin, ez pir li ser vê noqteyê nesekinim. Her wiha, pak bawer im ku heke birêz Mihemed Uzun xweþ û li jiyanê ba, nexwe mîsoger e ku wî yê jî bilêkirina çend gotinan behsa romana birêz Firat Cewerî bikira. Dil nexwaze jî, lê rastî dixwaze were ziman. Romana birêz Firat Cewerî berhema çar nivîskaran e. Ligel Cewerî..
Ji bo min, ji wekhevbûna hevokan zêdetir mantiq, fikir û mijara ku Cewerî di herdu sahneyan de bikaraniye ye.
Ji bilî cih û mekan û cih bi cih þêweyê vegotina herdu sahneyan, bi dil hesayî dibêjim ku jêdera herdu sahneyan romana mina bi navê Wêneyên Keserê ye. Birêz Firat Cewerî, hêzxeyala min, lehengên min, bi derûnî û jan û jiyana wan ve ji xwe re kiriye rêber, heval û me
þiyaye. Tixûbê bihikarbûna(tesîr) normal ku di wêjeyê de pêkan e ku çêbibe, bi zêdeyî bezandiye. Gelek zêde hewl da ye ku jiberbirinê veþêre, lê bi ser neketiye. Ji ber ku romana min zêde qalind e, zêdeyî 240 rûpelên romanê ji serborî û jiyana Narinê pêk tê, Birêz Cewerî ev dewlemendî bi zanîn bikaraniye, ji cihên cihê cihê, hin caran ji heman rûpelan gotin, hevok û vekere-kilîda pêkanîna bûyeran biriye.
Ji ber ku ewqas zêde wekhevbûn heye, ne pêkan e ku ez bi yek nivîsek pêþkêþ bikin. Ez ê bi du-sê nivîsan wekhevbûna mantiq, pêþiya bûyeran, pêkhatin û danûstendinên di dema pêkhatinan de, bi beramberkirina hevokan bi we zehmetkêþên wêjeya kurdî re par ve bikim.Agahiyeke kurt di derbarî herdû pirtûkan de.
Wêneyên Keserê û Ez ê yekî bikujim, di heman salî de çap bûne. Lê Wêneyên Keserê meha ewil ya sala 2008a derçûye. Romana Ezê yekî bikujim, dawiya heman salî derçûye. Ji ber ku weþanxana awesta meha ku pirtûk tê de hatiye çapkirin nenivîsiye, di pirtûkê de ne diyar e ku ka pirtûk di kîjan mehî de derçûye. Ligel vê rastiyê, þopangerên wêjeya kurd baþ dizanin ku romana Ezê yekî bikujim, dawiya salê 2008a çapbûye û ji xwe nûçeyên têkildarî danasîna pirtûka navborî ku di çapameniya kurde hatiye belavkirin, behsa min piþtrast dike.Niha bi destûra we, ez bi awayekî kin û kurmancî, ji awayê pêkhatina sahneyan bigire heta ravekirina hin hevokan mijarê vekim.
Dîana: Lehenga Firat Cewerî ye.
Narîn: Lehenga romana mina ewil ya bi navê Wêneyên Keserê ye.
Qedera herduyan eynî ye. Herdu jî ji ber pirskirêkên malbatî derbeder dibim. çendî ku pirskirêkên malbatan cudabin jî, lê di encamê de ji ber neliheviya malbatên xwe derbeder dibin. Herdu jî piþtî bihurandina jiyanek berê tên tecawiz kirin û paþê bi destên jin jinfiroþan û tên firotin.(Ji ber ku sahna tecawizê dirêje, ez ê di nivîsa bê de cih bidime wê û çend sahnên din..)
Narîn serboriyên xwe ji du kesan re vedibêje. Cara ewil ji Mîr Martîn ku ew ji destê jin firoþan xilas kiriye re, bi kurtî behsa çîroka xwe dike. Di cara dudiya de, piþtî ku ew û Mîrza hevudû nas dikin, bi dorfirehî ji Mîrza ku yek ji lehengê romanê ye re qala serhatiyên xwe dike.Dîana heman tiþtî dike. Berê bi kurtî ji Temo re behsa çîroka xwe dike, paþê bi dorfirehî ji nivîskar re.
Narîn bi tevê dêwûbavên xwe di sê saliya xwe de koçî Almaya dikin.
Di kitêba birêz Cewerî de, Dîana di zarokatiya xwe de bi maltaba xwe re koçî Almaya dikin.
Narîn ji dêwûbavên xwe tenê ye. Bira û xwiþkên wê nînin.
Di kitêba Cewerî de, behsa bira û xwiþkên Dîanayê nehatiye kirin. Wisa diyar e ku ew jî mîna Narînê ji bav û diyika xwe tenê ye.
Ji herdu pirtûkan peytên vê yekê
Sahne 1:
Ji romana Wêneyên Keserê: … Hê di temenê xwe yê sisiyan de bi tevê dêwûbavên xwe berê xwe dabûn rojava li Almanya cîwar bûbûb. Rûpel. 12. Narîn: …Lê ez hê di sê saliya xwe de tevî malbata xwe hatim vira. Rûpel 241.
Ji romana Ez ê yekî bikujim: Ez jî zarotiya xwe de bi malbata xwe re cûbûm Almaya. Rûpel 77.
Sahne 2:
Narîn piþtî þeþ mehan bi destê jinfiroþan tê firotin, bi alîkariya Mîr Martîn xwe xilas dike. Dîana jî þeþ mehan tê firotin û Nivîskar bi mabesta xilaskirina wê, wê diþîne ba hevalekî xwe.Ji herdu pirtûkan peyta ve yekê.
Ji romana Wêneyên Keserê: Ji ber ku ew ji þeþ mehan vir de, ev cara yekem bû ku yekî ez dikirim dewsa mirovan. Rûpel 133. Narîn li vira behsa þeþ mehên firotina xwe dike. Di pirtukê de ev behs dirêj hatiye qalkirin.Ji romana Ez ê yekî bikujim: Ev þeþ meh in ku ez ji wan re dixebitm. Rûpel.148Sahne 3:
Wekhevbûna mantiqa ku ev sahne pêkaniye.
Dîana ji aliyê zilamekî ve dawetê ser masa Temo tê kirin. Piþtî ku li hevdikin, Dîana Temo dibe malek.. çûyina malê, bi mabesta pêkanîna karê seksê ye. Temo ew ji bo saetek kirê kiriye. Lê li mal ew kar pêknayê. Bi gor Dîanayê Temo naþibe mêrên din. Ev jî dibe sebeb ku Dîana bigirî, Temo ji xemgîniya wê hayil dibe û bi vî awayî dixwaze li çîroka we guhdarî bike.Peyayên Mîr Bruno û Andreasê ku zirbavê Narînê ye, Narînê li ser daxwaza miþteriyek dibin nik wî. Narîn hatiye kirê kirin..Navê kesê ku Narîn xwestiye Mîr Martînê. Lê heman tiþt li wir jî dibe. Mîr Martîn ji Narînê dipirse bê ka dixwaze çi vexwe. Li ser vê nêzîkahiya germ , Narîn digirî. Mîr Martîn heyirî dimîne. Dev ji mabesta sekskirina pê re berdide û dixwaze li çîroka wê guhdarî bike.Ji herdu Pirtûkan peyta vê yekê.
Ji romana Wêneyên Keserê. …..Zilamê rûgeþ ji min ve nêz bû, bi destê min girt em ji eywanê derbasî odeyek mezin bûn…... Ode pir xweþ hatibû xemilandin. Rûpel 132.Ji romana Ez ê yekî bikujim: Em bi hev re derbasî hundirê odeya rûni
þtinê dibin. Rûpel 70. Digel ku odeyek bîcûk e jî pir xweþ hatiye raxistin. Rûpel 71.Û didome…
Ji romana Wêneyên Keserê: ….Min bav ninê mere rûgeþ. Wekî din jî kesek min tune bi hewara min de were û min ji nav pî û lêpên vî karê kirêt xilas bike.Rûpel 135.Ji romana Ez ê yekî bikujim: ….Ew dibêjê xwezî xwediyên wê hebûna û ew ji vî azabî xilas bikira. Rûpel 73
Ji romana Wêneyên Keserê: Narîn>….Ew jî hat li kêleka min rûniþt. Bi rûniþtina wî re,xengîniyek veniþî ser min. Êdî ez ne bi dengekî nizim, bi dengekî bilind giriyam. Rupel 133. Ji romana Ez ê yekî bikujim: Temo>….Vê carê li ba wê li ser textê wê ê razanê rûniþtim. Ew hê digirî. Rûpel 72.
Li vira, Narîn berê hatin û rûniþtan Mîr Martîn ya li kêlaka xwe digirî. Bi rûniþtina wî re, dengê giriya wê berz dibe.Di pirtûka Cewerî de, em ji gotina Temo „ew hê digirî" fêm dikin ku Dîana berê rûni
þtina Temo ya li textê wê yê razanê dest bi girî kiriye.Ji romana Ez ê yekî bikujim: Dîana> …Ez dilê xwe ji te re vedikim, ji ber ku di cavên te de dostaniyê dibînim. Rûpel 72.
Ji romana Wêneyên Keserê: Narîn> …Ev zilamê ku di rûyê wî de hêmayên xwesî û kamraniyê diyar dibû, ez ne mîna fahiþeyek ji dere hanê didîtim. Hevokên jêdera wan eynî ye, di vê sahneyê de gelek zêde ne. Lê ya mihum ne hevok, mantiqa pêkhatina beþê yeDîana di vê sahnê de, pistî ku ji Temo ewle dibe, behsa kirêtiya mêran dike ku ka wan çi aniye serî. çawa biçûk xistine. Dû re qalê tîne ser cudabûna Temo ya ji mêrên ku ew pê re raza ye.
Ev qalkirina Dianayê ji qalkirina Narînê ya ji Mîr Martîn re kiriye, hatiye stendin . Her çiqas hevok hinek nêz-wekhev, hinek ji hev cudabin jî, lê rastiyê naguhere. Mantiq eynî ye. Ev qalkirin di romana Ez ê yekî bikujim de, ji hevoka dawî ya rûpela 77 destpêdike heta nîvê rûpela din didome.
Ev qalkirin di romana Wêneyên Keserê de, di rûpela 133 û her wiha di rûpela 96 de û di gelek beþên romanê de hatiye kirin. Yanî qala kirêtiya mêran…Herdû jî behsa kirêtiyên ku mêran anîne serê wan, tirajediya xwe û dilnizmiya Temo û Mîr Martîn dikin.
Ji herdu pirtûkan peyta vê yekê.
Ji romana Wêneyên Keserê: Narîn> Kêliya ku wan-mêran ez li nik xwe didîtim, hema radihêstin cilên min ji min dikirin û cestê min ê ter didan ber gezan û li ser laþê min talanek bênimune digerandin…….Lê ev zilamê ku di rûyê wî de hêmayên xweþî û kamraniyê diyar dibû, ez ne mîna fahiþeyek ji dera hanê didîtim. Berevajî yên din, ez dikirim dewsa mirovan û wisa nêzê min dibû.
Ji romana Ez ê yekî bikujim: Dîana> Te destfirêjiya laþê min nekir. Tu mîna hirçekî nekiþiya ser dilê min,te bi gotinên xwe ez biçuk nexistim…… Li vî bajarî, li vî hundirê, gelek zilaman tiþtên nemayî anîn serê min…..
Dîana û Nivîsikar hevudu li Cafeyek nas dikin û pistî hev serwext dikin, nivîskar texsiyek dixwaze û pê dicin Hotelê oda nivîskar. Pistî çûyînê, Dînas behsa çîroka xwe ji Nivîskar re dike.
Mîrza û Narîn li ber deriyê Garê hevudû nas dikin û pistî hevudû serwext dikin, Mîrza texsiyek ticarî dixwaze û pê diçing male û paþê Narîn behsa cîroka xwe ji Mirza re dike. Ji herdû pirtûkan peyta vê yekê. Bi kurtî. Ev der, sohbeta piþtî hev naskirinê pir wek hevin hev.
Ji romana Wêneyên Keserê: Ew jî li berî, li nik kuldanga ku bi dîwarê Garê ve hatibû daliqandin rawestiyabû û cixare dikêsand. Rûpel 14.
Ji romana Ez ê yekî bikujim: Ew jina nenasa ciwan a li ser maseya hemberî min cixareyekê pêdixe û dîsa li saetê dinêre. Rûpel 94.
Piþtî hev naskirinê.
Ji romana Wêneyên keserê:
Narîn: ……Gut,Dan bist du ain Kurde? Yanî bas e, tu kurdî?Mîrza: Ja, iç bin Kurde. Erê, ez kurd im. Rûpel. 23.
Piþtî vê diyaloxa bi zimanê almanî hema bi du rûpelan Narîn û Mîrza bi hev re bi kurmancî diaxivin.
Ji romana Ez ê yekî bikujim:
Dîana: Ma tu bi îsvecî dinivisî.?
Nivîskar: Na bi kurdî.
Dîana: Ma tu kurdî?
Nivîskar: Erê. Rûpel 99.
Ev diyalox di bi tirkî dibe û piþ re, herdû leheng bi hev re mîna Narîn û Mîrza bi kurdî diaxivin.
Dema rabûnê:
Ji romana Wêneyên Keserê: …Texsiya di dorê de hat li nik me rawesta, em lê sîwar bûn me berê xwe da malê. Rûpel. 2.
Ji romana Ez ê yekî bikujim: Em xwe li jêr diavêjin texsiyekê û rast dicin otelê. Rûpel 103:
Ezê bidomînim.
Mir_qasoye_gimgimi@hotmail.com
***
Têbiniya Diyarnameyê: Wekî hemû weþanên din di Diyarnameyê de jî her nivîskar berpirsiyarê gotar û nivîsên xwe ye û Diyarname ne mecbûr e bibe berpirsiyara her þîroveyeke nivîskarên xwe.
Di hemû weþanan de qunciknivîskar heta astekê azadiya xwe ya bikaranîna quncikê xwe bikar tîne, di Diyarnameyê de jî wisa ye. Heta heqaret li þexsiyeta kesan nîn be, em pêþî li nivîskar nagirin.
Ev eþkere ye: Em wekî Diyarnameyê, me heta niha neyartiya tu partî, rêxistin, der û dor, þexsiyet û nivîskarên kurd nekiriye û emê nekin jî.
Demek berê nivîskarê me Helîm Yûsiv di quncikê xwe de li ser "Ezê yekî bikujim" tiþtin nivîsî bû (Yên bixwazin dikarin li nivîsên qunc ên H. Yûsiv binêrin), vê carê nivîskarê me Mîr Qasimlo îdîayeke bi vî rengî davêje holê. Ev ji bo malpera me tesadufekê ye.
Fikra me ew e ku tiþtên wisa bi nirxandina rexnegirên wêjeyî rastî derdikeve holê, kî neheq, kî mafdar diyar dibe.
Em hêvî dikin dê nirxandin bêne kirin.
Em awayekî eþkere dibêjin ku tiþteke malperê li dijî nivîskar Firat Cewerî nîn e; ger bersivekî niviskar Cewerî hebe û ji me re biþîne, yan jî kesek din bixwaze tiþteke li ser meseleyê bibêje dikare ji bo me biþîne. Emê miheqeq tiþtinên wisa biweþînin.