“Azadiya tekûz di jiyana rasteqîn de ne gengaz e, lê di baxçeyê wêjeyê de îhtîmal e ku gengaz be, heta em dikarin bibêjin azadî di hemû qadên hunerê de gengaz e û dikare ji azadiyê wêdetir be jî, helbet bo azadiyê wêdetir be, culhet û xeyalên abadîn pêwîst in.... “

Krîshnamûrtî wiha dibêje: “Serîhildan bertekek e, lê azadî ne bertek e.” Krîshnamûrtî gorinên xwe wiha didomîne: “Dibêje azadî, serîhildan û şoreş ne heman tişt in û divê em wan ji hev veqetînin. Dibêje serîhildan û şoreş di bingeha xwe de her du jî bertek in. Lê azadî ne bertek e, divê dema me ji bertekê fêm kir a wê çaxê ew fêmkirina me dê veguhêze rewşeke hişî, bertek haz e, nefret e, tirs e û êşeke psîşîk e. Dema me bingeha van têgehan fêm kir a wê çaxê em ê bikaribin xwe bigihêjîne azadiyê.“ (1) Werhasil Krîshnamûrtî dibêje heta hûn bingeh û esasê serîhildan û şoreşê baş fêm nekin û hûn ê nikaribin xwe bigihêjînin bingeha azadiya heqîqî û resen. 

Îcar em werin ser pirtûka xwe ya helbestan, çimkî mijara pirtûka me piranî li ser têgeha azadiyê û doza azadiyê ye rawestiyaye loma min hinekî behsa têgeha azadiyê kire. Di pirtûka helbestvan Azad Zal, a bi navê “Rêwî“ de helbestên me bi rêwitiyeke felsefîk a ku girêdayiye heyatê berbiçav dike. Pirtûk ji heft helbestan pêk hatiye, ji xêynî helbestekê serenavê hemû helbestan ji “Rêwiyan” dest pê dike, helbestên me wiha ne: 

“Çîroka rêwî, Rêwî û hêvî, Zerî, Rêwî û mirin, Rêwî û kevok, Destana rêwî û Rêwiyê li dû hêviyan.”

Hemû helbestên me dişibe zincîrehelbestan, çimkî hemû helbest berdewama hev du dixuyîn. Di navbera helbestan de têkiliyeke hevgirtî, hevparîn, hevramanî û hevgirêdaneke monologîn a derhişîn heye. Wekî meriv yekhelbesteke çîrokîn bixwîne û karekterê meriv jî Rêwî be. Werhasil ji bo helbesta yekemîn û hemû helbestan hema hema em dikarin wiha bibêjin: Hellbesta Rêwî helbesteke deng û axaftina hundir û gotinên hundirîn yên teqiyayîn e. Belê nivîskar monologên di hişê xwe de li ser kaxizê teqandiye û hubra monologên hişê nivîskêr li ser kaxizê bi şêwazeke peryodîk û bi rêk û pêk verêsiyaye. Xwendevên di nava hubra xwe de û di cihoka hubra xwe de diherikîne, em xwendevan di nava hubra monologên helbestvan de avjeniyê dikin. Di nava vê hubrê de bindestiya xwe, çîroka xwe û me, çîroka ez û min û em ê, hestên ez ê û hestên tu û em ê, hestên bindestiyê û serdestiyê bi awayekî hem îronîk û hem jî trajîk ji me xwendeyan re vedirêsîne. Helbet ev jî şêwaza nivîskêr diteyisîne.Di helbestan de mîna pêşengek derketibe ser dikê ji me xwendeyan re behsa bindestiyê û serdestiyê bike, behsa hestên me yên gewimî, hestên me yên serhêldêrî û hestên me yên miçiqî bike, behsa evînên têkçûyî, behsa têkoşeriya bindestan, behsa hebûn û nebûna miletekî têkoşer û serhêldêr dike.Yanê em dikarin bibêjin behsa hemû derûniya gelên bindest dike. Helbestên xwe bi dengê xwe yê zirqêrînî û zirniştimanî û zirwelatperwerî di hestiyê mejiyê me xwendeyan ve dizeliqîne. Yanê di helbestan de niştimanî, welatperperî, têkoşerî, hebûnhezî, serxwebûnî û alhezî serdest e. Van mijaran gişan bi saya monologên xwe  û bi saya Rêwiyên xwe ji me re rave dike û vedibëje. Mînakek:

“Di bihara temenê rêwî de çar gulên sor vebûn 

Gihiştin hev bûn kevok

Û firiyann ber bi evînê ve

Bi perwazên xwe ji warê azadiyê bi ser rêwî de evîn daweşandin “(rp-30)

Dema em li vê risteyê dinêrin em fêm dikin Rêwî wekî karekterekî helbestê dixuye û bi saya Rêwî helbest tê vehonandin, her wiha em di helbestê de gelek metaforan dibînin. Çar gulên sor, metafor e û dibe ku çar parçeyên Kurdistanê dinimîne. Kevok di vir de metafora azadiyê ye û azadiyê temsîl dike. Evîna ku di risteyê de tê qalkirin evîneke rihî ye, yanê ne evîneke fizikî û bûjenî ye. Evîn di vê helbestê û di hemû helbestan de azadiyê temsîl dike. Evîneke felsefîk a kirdeyî ye, ne evîneke felsefîk a bireserî ye. Yanê evîn di vir de ne evîna du kirdeyan e. Evîneke li pê doza azadiyê ye. “Çar gulên sor xwe gihîştin hev û bûn kevok û firiya” dema em li vê hevokê dinêrin em fêm dikin ku hemû metaforên me ji bo ku azadiyê temsîl bike hatiye bikaranîn. Loma jî helbestên me piranî rêwiyên azadiyê temsîl dikin. Taliya talî helbestên me bi rêwîtiyekê dest pê dike, bi rêwîtiyekê didome û bi rêwîtiyeke bênavber a hişîn û bi rêwîtiyeke reşbîn berdewam dike. Ji helbestên me mînakek:

“Rêwiyên li dû hêviyan

Û di wan cuhan re diherike

Ava lalesor

A jiyana bêxwedî

Û hê jî ew av diherike

Ew av dihereke ber bi baskên şaneşînên dûr ve

Û rêwî nagihîjê

Û rêwî  nabîne

Û rêwî dadiwerivîne hêviyên evînî

Bi ser xewnên reşeşevan de” (rp-63)

Dema em li van risteyan dinêrin dîsa metaforên wekî lalesor û av hatine bikaranîn. Av di vir de xwînê temsîl dike û lalesor jî her çiqas hêşînek be jî ew jî xwînê temsîl dike.  Yanê di helbestê de a ku diherike ne av e, xwîn e, ava lalesor jî asas xwîna kesekî ye û diherike. Helbet li gor naveroka helbestan ev xwîna ku diherike, xwîna azadiyê ye, belê xwîn ji azadiyê diherike û azadî carinan ji dest ve diçe û carinan jî bi saya vê xwînê azadî li dar dikeve. Werhasil di vir de Rêwiyek heye, ev rêwî rêwiyê azadiyê ye, li pê pêga azadiyê ketiye û her tişt bi saya vî rêwiyî tê vebêjandin. Ji destpêka helbestê de heta dawiya helbestê rêwîtiyeke hem bi hêvî û hem bêhêvî û reşbîn heye. Di helbestan de destan heye, azadî heye, hêvî heye, têkçûn heye, groteskên azadiyê heye, paranoyayên azadiyê heye, tirs heye, mêrxasî û jinxasî heye û berî her tiştî çîroka destana azadiyê û bindestiyê û serdestiyê heye. Rêwiyên me tim li pê şopa azadiyê û hêviyê de dibeze, mîna hespekî kihêl, erê rêwiyên me hene û li pê şopa hebûna azadiyê ketine. Loma helbestvan di helbestên xwe de rêwiyên azadiyê ji xwe re kiriye hêlîn û pînika risteyên xwe. Bi gelemperî nivîskar mijara helbestên xwe de behsa ez ê nake, heta digazine divê berê “ Em” hebûn niha çima “Ez”bûye serdestê me. Yanê di helbestên xwe de jiyaneke komînal û hevpar diparêze. Em dikarin bibêjin gelemperiya helbestên me pişta xwe dispêre jiyaneke hevpar û azadîxwest....

Çavkanî:

J. Krîshnamûrtî, Li Ser Azadiyê, weş, Neynik, 80-81


Rêwî / Azad Zal / Weşanên J&J / 2015 / 64 rûpel