ALÎ GULER
Pêşengê Sosyalîzmê, afînerê fikrekî nû: Karl Marks… Wî bi fikir û ramana xwe mora xwe li dîroka cîhanê xist. Ev mora wî ew qas bi tesîr e ku heyanî roja me ya îro jî ji aliyê gelek kesan ve tê nîqaşkirin…
Derhêner Raoul Peck jî bi fîlmê xwe yê bi navê Le jeune Karl Marks (Karl Marks ê Ciwan) ketiye nav van nîqaş û gengeşayan. Fîlm behsa jiyana Karl Marks a di navbera salên 1844 û 1848’an de dike. Fîlmê li ser jiyana Karl Maks û Friedrich Engels cara yekemîn ji aliyê Galina Serebryakova ve di sala 1965’an de li Yekîtiya Sovyetê bi nave “Jiyana selek” hat kişandin. 52 salan bi şûn ve, ev film ji aliyê derhênerê bi eslê xwe ji Haîtiyê, Paoul Peck ve hatiye kişandin.
Derhêner Peck heta niha di nava wan de mijara komkujiya Ruwanda jî, jiyana gelek diktatorên afrîkî aniye ser perdeya spî. Derhênerê xwedî nasnameya çepgir û muxalif Paoul Peck, niha jî fîlmê Karl Marks ê Ciwan tîne ser perdeya spî û balê dikişîne ser ciwaniya pêşengê Sosyalîzmê… Fîlmê ku senaryoya wî ji aliyê Pascal Bonitzer ve hatiye nivîsandin, rola Karl Marks daye August Diehl, ya Friedrich Engels jî daye Stefan Konarske. Rola jina Karl Marks, Jenny von Westphalen jî para lîstikvan Vicky Krieps ketiye.
Naverokeke berketî
Fîlm 3’yê Adarê li tevahiya Ewropayê ket vizyonê. Lê berî vê yekê galaya fîlm a cîhanê li 67’emîn Festîvala Navnetewî ya Berlînê (Berlînale) li dar ket. Min cara yekemîn li wir li fîlm temaşe kir. Mijara fîlm, reva Karl Marks a 26 salî ku ji Almanyayê sirgûn dibe û hevnasîna Friedrich Engels û xebata bi wî re ye. Di heman demê de fîlm li ser gengeşiya di nava komên cur bi cur de jî disekine û atmesfora demê jî nîşan dide. Serpêhatiya fîlm, sala 1844´an li Almanyayê li navenda rojnameyeke dest pê dike. Polîs bi ser vê rojnamê de digirin û Karl Marksê ciwan ê 26 salî direve. Piştre ji bo Karl Marks û hevjîna wî Jenny salên sirgûn û jiyana qaçaxî ya li Parîsê dest pê dikin. Marks li vî bajarê navenda karker, muxalifan e di demeke kurt de dikeve nava nîqaş û gengeşeyan. Lê tu carî nikare fikrê xwe bi van der û doran bide pejirandin. Marksê ciwan ji xwe nakeve nava nîqaşê kolan û qehwexaneyan. Ji bo wê, her roj û şev dixwîne û dinivîsine, fikrê xwe bi pêş dixe. Marks, rojek li Parîsê Friedrich Engels nas dike. Engels ê xwedî kincên xweşik û delal, kurê fabrîkatorekî ye û li ser jiyana karkerên Brîtanyayê lêkolînek kiriye. Di vî warî de xwedî fikrekî ye. Ew her du ji wê rojê bi şûn ve dibin heval û dost. Engels, dibe perçeyê kêm ê di jiyana Karl Marks de. Her du êdî bi hêztir in, dikevin nava gengeşî û nîqaşên tund ên bi komên xwedî fikrên cur bi cur. Fikra Karl Marks û hêza Friedrich Engels, îdeolojiyeke nû derdixe holê. Jiyana wan êdî di navbera Parîs, London û Brukselê de diçe û tê. Reva ji polîsan, nîqaşên di civînan de, şevên bi xwendin û nivîsanê re wekî avê diherikin.
Marks dibe pêşengê komunîzmê
Friedrich Engels di jiyana Karl Marks de dibe kêliyek ku jiyana wî diguherîne. Mirov difikire gelo Engels nebaya Karl Marks dibû Karl Marks, bê guman ev mijara nîqaşê ye. Bi rastî derhêner Raoul Peck çîrokek ew qas giranbuha bi estetîka sînemayê û kûrbûna li ser jiyana Karl Marks ev berhem baştir kiriye. Rola her duyan baş nîşan daye. Civîna Karl Marks a li Londonê bi hewldana Engels çêdibe ku Marks mora xwe lêxistiyê. Ji wê rojê bi şûn ve navê Karl Marks êdî wekî pêşengê Komunîzmê belav dibe. Xebatên Das Kapîtal, Manîfesto ya Komunîzmê û pêşengiya hereketa karkêren Ewropayê… Derhêner Raoul Peck, jiyana Karl Marxks û Friedrich Engels a di navbera salên 1844 û 1848’an de bi zimanekî zelal, hunerî û estetîk aniye ser pêrdeya spî.
Bi rastî jî fîlmê “Karl Marks ê Ciwan” hêjayî dîtinê ye. Nexasim jî di van roj û salên zehmetiyê de ku cîhan di nav qeyranek de nemaye ku bixeniqe. Jixwe, di galaya fîlm de Stefan Konarske, di axaftina xwe de bal kişand ser qeyrana cîhanê û got: “ Di dema me ya îro de pêdiviya me bi Karl Marks heye.” Bi rastî ev gotin gelek balkêş û di cîh de ye…
07.03.2017, Yenî Ozgur Polîtîka